Бұл қазақ “Бәйгенің” байыбына барудан қалған сияқты. Олай болса, “бәйге” сөзінің мәніне жетіп көрейік.
Бәйге – қазақтың байырғы дәстүрі. Тойдың хабары жеткеннен бастап ат құлағында ойнайтын азаматтар алдымен жүйрігін баптауға кіріскен ғой. Қазақтың бәйгеге ат қосуға маңыз беретіні соншалық, өзіндегі жүйрікке көңілі толмаса ел аралап, жүйрік ат іздеп, көңіліне жаққанын иесінің сұрағанын беріп, сатып не айырбастап алып, жаратып бәйгеге қосқан. Ас артында қалатын аңыз бен ақиқат та осы ат бәйгесі төңірегінде өрбіп, қанша аттың қосылғаны, кімнің атының оза шауып, бәйге алып, кімнің жылқысының артта қалғанына дейін әңгімеге өзек болған. Аттың даңқы астың даңқынан асып кеткендігінің бір мысалы – Сағынайдың асында Батыраштың балтасына ілігіп, пендешілік күншілдіктің құрбанына айналған Құлагер, Ақан серінің Құлагер тұлпары. Құрманғазының әйгілі «Адай» күйіндегі елдік пен ерліктің сарынына да кілең кекілін шоқтап, құйрық-жалын шарт түйген, құтырынып бәйге алаңына шыға келген сәйгүліктер тұяғының дүбірі ұласқан. Тұлпарлардың дүбіріне атойлаған жүректердің дүрсілі қосылғанда қазақтың маң даласы құлағын түрген шығар, сірә!
Қазанаты бір бөлек жылқылардың жарысы иісі қазаққа таңсық емес. Бүгінде текті тұлпарлардың дүбірі ғана емес, шығармашылық дода да «бәйге» деп аталып жүр. Ол да жөн шығар. Ауыздығымен алысқан жылқылар мен жалға жабысқан шабандоздың кейпі өнерлінің барлығына ортақ. Шын жүйріктердің тартысы, саналылардың сайысы бұл. Бүгінде көңілге қаяу салып, қынжылтатын да жағдайлар бар. Қазақ телеарнасы олқылықтың орнын толтыруға асығар емес. «Келіндер бәйгесі». 31 телеарнадан былтырғы жылдың наурыз айынан қалың көрерменге жол тартқан реалити-шоу. Шоуда шаңырақ көтеруге бел буып, ең қуанышты күнін естен кетпестей ерекше өткізуге асыққан бойжеткендер бір-бірімен жарысып, бәйгеге түседі. Қазақ қызын қырық үйден тыйып отырған текті халық! Осы тұста біз оза шауып бәйге алып емес, омақаса құлап жатқан жоқпыз ба?
«Келін жақсы болса, үйіңе көп кісі келеді. Келін жаман болса, келген кісі кеткісі келеді. Ас құй десең, төккісі келеді, төкпей құй десең, сөккісі келеді», – деген Шал ақынның тапқыр сөздерінен-ақ қазақ халқы келіндерінің мінез-құлқына аса мән беретіндігін байқауға болады. Биязылық, қарапайымдылық, мейірімділік, жылы шырай, ыстық ықылас, таза көңіл, пәк сезім, қанағат. Барлық адамгершілік қасиеттерді бойына дарыту атадан келе жатқан ізгі өнеге. Ал, енді, «Келіндер бәйгесінің» мақсатын қараңыз. Жобаға қатысушы төртеу болса, үшеуі той үстіндегі қалыңдықтың киген киімінен бастап, бет әрлеуіне, күйеу жігіттің киім киісі, жүріс-тұрысы, үстелдегі тағамдар мен асаба, қалаберді тойхананың безендірілуі мен келген қонақтардың іс-қимылына «баға беріп», жақтырмай, бәлкім қызғанып та отырады. Бағамдап қарасаңыз, бұл дегеніміз – күншілдік пен көреалмаушылық белгілерінің бастамасы емес пе?! Эфирден қарап отырсаңыз, олардың сөйлеген сөздері мен қимылдарынан шын жанашырлықты байқамайсыз. Салиқалы сөз емес, «пыш-пышы» көп. Толастамайтын, тоқтамайтын сын.
Қаракөздеріміздің осындай жиіркенішті іске барғанын көріп қынжылдық. «Үйленемін, күйеуге шығамын деп жүрсеңіз жоба сізге пайдалы болмақ. Ал тойға тікелей ақша шығаратын жандар қатарынан болсаңыз (ата-ана, аға-әпке деген сияқты), онда тіпті де көрмек керек. Қанша ақша жұмсаймын, дастарханға не керек деген сияқты масштабты сұрақтан бастап, қалыңдықтың шашына тағатын әшекейіне дейін (негізі ең басты мәселе осы ма деймін) қамтитын дүниелер туралы біле аласыз», – депті жобаны ұйымдастырушылар. Осы тұста опық жеп қалмасақ болғаны. Бүгінгі жаһандану дәуірінде қанша жерден халықтың әлеуметтік жағдайы жақсы дегенімізбен, қайыр сұрамаса да, қара басын әрең қамдап жүргендер қатары да аз емес. Осы бағдарламаны, «аты шулы дүбірлі» тойды көрген өрімдей жас қыздар қайтпек? Қарап отырсаңыз, бұл шоуда той жасалған ақша сомасы да айтылады. Бұл да мақтан ғой. Той шығыны 5 млн.теңгеден кем болғанын бұл бағдарламадан кездестірмедік. Мұнда алтынмен апталған төсек пен күміспен қапталған жиһаз, асыл тастармен көмкерілген бұйымдар да бар. Біреудің отбасы пәтер сыйласа, біреуі темір тұлпардың кілтін табыстайды. Ас та төк той қазақтың ежелгі дәстүрі ғой. Бірақ ысыраптың керегі не?! Бағдарлама барысында жаға ұстатарлық жағдайлар жоқ емес. Бірінен бірі асып түсуге ұмтылған бәсеке мен көрсеқызар көреалмаушылық жобаның негізі іспеттес.
Көкірек көзі ашық, ата салтқа берік көрермен өзі бағамдап алар…
