Сұлубай Сәпиұлы (1907-1944) Абақ Керей – Жәнтекейдің Тасбике руынан. Алтай қаласының Шірікши аулында туған. Сұлубайдың өз кіндігінен Мағила, Зағила атты екі қыз. Зағила Баркөл ауданында әлі бар. Ағасы Байбол мен інісі Көңбайдың балалары Шонжы мен Шіңгіл аудандарында тұрады.

Ұлт-азаттық қозғалысының зұлымдыққа қарсы атой-шылдарының бірі болған Сұлубай 1944 жылы “Алтай төңкерістік уақытша өкіметі” қүрылғанда он батырдың бірі болып марапатталған.
1944 жылы көкектің басында қазақ қолын бастап, жауға сілейте соққы беріп жүрген қан майданда қапияда оқ тиіп, ерлікпен қаза табады.

 Сұлубай батырдың шәйіт болуы

(үзінді)

Сонымен жүз адам екі төбені барып алдық. Сұлубай екеуміз Сартоғай жақтағы төбені барып қолға түсірдік. Жақсыбай, Шыбарайғыр Қапас, Зарыққан басшылығында әскерлер Ұтыбұлақ жағындағы төбені алды. Бір сағаттан соң жау әскерлері құлдап біздің үстімізге жетіп келді. Жер қар еді. Жау қарақұрым болып келе жатты. Алдарынан төрт пулеметті бірдей сақылдатып қойдық. Үш сағат аттық. Отыбұлақ жағындағы төбені қытай өлгеніне қарамай басып шаншып өтіп кетті. Ол төбедегі біздің әскерлерден, ішінде Боранбай бастық бар, жеті адам шәйіт болды. Біз жақтағы төбенің қарауылында жау өліктерінен атты адам жүре алмады. Жерге жарық түсе, жау өлгеніне қарамай алға ілгеріледі. Өйткені оларға ажал таяп тұрды. Біз де бұл төбені босатып, Сартоғай жақтағы адырға шегіндік. Осы қарауылға келген соң Сұлубай батыр осы төбенің астында бір қысаң бар еді. Сол жерден бір тосып қалайын деп 13 адамды алып кетіп қалды. Жанында менің інім Кәбіл бар еді. Бір сағат өтпей Кәбіл жылап қайта шауып келді.

– Сұлубай оққа ұшып кетті, – деді.

Мен де шауып барсам, жау оғы маңдайынан тиген екен. Тілсіз сұлық жатыр екен. Дереу Оспан мен Мәжікке телефон бердік.

– Әскерге шегін, – деп бұйрық бердім. Біз де жиналдық. Қытай әскері де жиналып, Сартоғайға түсіп кетті.

Бұл соғыста Кәмел батыр Көк Адыр шайқасында асқан ерлік істеді. Бір төбенің бауырында қытайлар окоп жасап алып төңкерісшілерді пулемет күшімен жүргізбеді. Жер окоп еді. Кәмел жеңіл киініп, көк аяқ атқа мініп, мауазерді сақылдатып қойып, “Жәнібек” деп ұран салып, окоптағы қытайды пулеметімен арғы қабаққа алып шығып кетті. Кәмелді жаратқан Құдайымның құйып тұрған пулемет оғынан қалай қорғағандығын адамдардың ауызша айтып екінің біріне түсіндіруі мүмкін емес еді. Біз оны көзбен көрдік. Сұлубай өлген соң Кәмел батыр Шығыс Түркістан армиясының ең жоғарғы бастығы болып белгіленді.

Біз Сұлубайды орап алып кетуге дайын болып жатқанымызда екі адаммен жылап еңіреп Кәрет келді.

– Шіңгіл ауданы көшті. Бүкіл елді айдады. Құтқарып қалу керек пе, жоқ па? (101) Елді Шонжыға апармақ. Қазір Тақырбастауға келіп қондық, – деді.

Оны қойып тұрып Сұлубайды машинаға салып, бір күн жарым түнде арқа сапқа жеткіздік. Мәскеуден айырпланмен доктор келіп, дереу тексеріп көріп

– Адам болмайды. Миы ағып кетіпті, – деді.

Сұлубай ертеңінде қайтыс болды. Ол “Біз қазақ малды баққан момын едік, соғысты бұрын көріп жатылмаған” деп қарауылға шыққанда мауазерді қолына жұлып алушы еді. Аса мерген, аса жүректі, Оспанға оқ тигенде жауды қойша қырып көтеріп алып шыққан ерекше күштің иесі болған ер Сұлубай Шығыс Түркістанның ең жоғарғы соғыс Генералы атағына ие болды. Ол “Қайқая шапқан қарагер, қайрылар ма екен қайран ел” деп ұлты үшін шыбын жанын құрбан етті. Мұса мергеннің өлуі, Сүлеймен батырдың өлуі, Сұлубай батырдың өлуі соңғы тарихта біз үшін орны толмайтын ауыр қазалар болды.

Қош Мұса мерген!

Қош Сүлеймен!

Қош Сұлубай!

Қош Бүркітбай!

Алға – алға – алға – алға. Шығыс Түркістан ұлт-азаттық қозғалысы Сұлубайдың сүйегін Бұлғын қалпағындағы менің әкемнің жанына жерледік. Ол жерге соғыста өлген көптеген шәйіттерді әкеліп жерлеген еді. Сұлубай өлді. Асқар таудан айрылдық. Бүкіл армия Сұлубайға аза білдірді. Сұлубайдың табыты алдында ант беріп, ұлт-азаттық қозғалысын мәңгі бақи жүргізуге серт бердік. Сол күні семьясына естірттік.

Жарқылдап рагит жайды айдар

Жалынды оттың өртіне

Ол жүрген жоқ бақ іздеп

Қашпады бақтан бойды ұрлап

Міне осындай ер еді.

 

Әбдіуақап Қара,

«Нұрғожай батырдың естеліктері және Оспан батыр»

Сұлубай батырдың халық арасына тарап кеткен танымал әні де бар.

 

Сұлубайдың әні

Атымды Сұлубай деп әкем қойған,
Руым Жәнтекейдей ортаны ойған-ай.

Секпілтай, Шаңқан, Тұрғынды-ай,
Сағындым қалған құрбымды-ай.

Жазықсыз жауым мені қойдың қамап,
Кетпейді бұл қорлығың әсте ойдан-ай.

Шіңгілдің мөлдір суындай,
Деп салған әнім Сұлубай!

Астымда алқоңырым желмедің ғой,
Құдайым сұрағанды бермедің ғой-ай.

Былғары белдік, бұраңбел,
Бұрылар ма екен біздің ел?!

Талпынып қанша қанат қаққанменен,
Қысқа жіп күрмеуіме келмедің ғой-ай.

Қайқая шапқан қарагер,
Қайрылар ма екен қайран ел?

Басында мәуесі жоқ қу қайыңның,
Жігітке пайдасы жоқ уайымның-ай.

Секпілтай, Шаңқан, Тұрғынды-ай,
Сағындым қалған құрбымды-ай.

Сан жердің дәмін таттым, суын іштім,
Білмеймін қайда аларын құдайымның-ай?!

Шіңгілдің мөлдір суындай,
Деп салған әнім Сұлубай.

Қонаққа қой сояды лақ тұрып,
Құдықтан су ішпейді бұлақ тұрып-ай.

Былғары белдік, бұраңбел,
Бұрылар ма екен біздің ел?!

Сұлубай елін қимай, жерін қимай,
Қоштасқан әні осы жылап тұрып-ай.

Қайқая шапкан қарагер,
Қайрылар ма екен қайран ел?!

 

Ал, төмендегі Бейнежазбаны Serik Kerey есімді желі қолданушысы youtube.com-ға жүктепті