«Forbes.kz» журналы орыс тілінде қазақ кәсіпкері Қанат Көпбаевпен терең мағыналы, кең көлемді сұхбат жариялады. Ол – біздің елдің аграрлық саласына қомақты инвестиция салып, соның ішінде мал шаруашылығын осы заманғы үздік технологиялары бойынша дамытуда үлгі көрсетіп отырған белгілі Kusto Group компаниясының жетекші басшыларының бірі. Компания тіпті, 200 миллион халқы бар Африкадағы Нигерия еліне, 100 миллион халқы бар Эфиопия елдеріне де қаржы құйып отырған көрінеді.
Kusto Group-тың шет елден өзге өзіміздің өндіріске де, соның ішінде «Семей былғары-мех» комбинатына да инвестиция құймақшы екендігін айта отырып, бизнесменнің кейбір ойларын ортаға салмақпыз….
Соңғы жылдары Семей өңірінің өндірісі үшін маңыздылығымен ерекшеленген осы мәселеге тағы бір рет оралып көрейікші.
Кезінде жеңіл өнеркәсібі дүрілдеп тұрған Семейде соның жұрнағындай қалған жалғыз көне зауыт «Семей былғары-мех комбинаты» банкроттыққа жатқызылғанынан жұрт хабардар. Биылғы жылдың басында «Былғары-мех зауыты» мен аяқ киім зауытының бір жарым мың жұмысшысы мен ардагері Президенттің атына осы мәселені көтеріп арнайы хат жолдағаны мәлім.
Президент ол хатты үкіметтің арнайы кеңесінде қарауды тапсырып, сол кеңесте зауыттың бас директоры Жұмағазы Рахымғалиев әлеуетті инвестормен бірігіп, 2024 жылға дейін кәсіпорынның аяғынан тұрып кететінін дәлелдейтін жобаны ұсынды. Ол жоба-жоспар бойынша ауыл шаруашылығы шикізатын қайта ұқсатып, өңдеу ауқымын біртіндеп ұлғайтуға мүмкіндік бар.
2020 жылдың қазан айына қарай-ақ ай сайын 400 тонна ірі қара терісін ұқсатуға болады екен. Зауыт оңалтудан өткен жағдайда, 2000-нан астам жұмыс орнын ашуға міндеттенеді. 20-шы жылдан арғы төрт жылдың ішінде кемі 1,3 млрд. теңгенің салығын төлемек. Бұл жерде кәсіпорын басшысы мемлекеттен қосымша қаржы сұрап, болмаса жиналған берешекті «сызып» таста деп отырған жоқ. Тек қана банкроттық туралы шешімнің күшін жойып, кәсіпорынның есебіне салынған тыйымды алып тастауды сұрайды.
Сол жолы «Мен он жыл бойы үндемей келдім….»,-деп жұмбақтай сөйлеген Жұмағазы мырзаның айтқаны бойынша, егер де барлығы жоспардағыдай жүргенде, былғары-тері зауыты осы бос тұруға мәжбүр болған жылдар ішінде 31 миллион (!) жұп аяқ киім тігуге жететін былғары даярлар еді. Ал бүгінгі күні біздің елде жылына тек 1 миллион жұп қана аяқ киім тігіледі. Осыдан келіп шығатын есеп: мемлекет бұдан түсетін 45 млрд. (!) теңге салықты ала алмай қалды. Жұмысшылар болса, 44 млрд. теңге жалақыдан құр қалды.
Бұған дейін де қалталы инвестор тартқан, бірақ «БРК» банкісімен ортақ мәмілеге
келе алмаудың салдарынан іске аспаған сол жоба нәтижесінде 5577 аяқ киім тігуші мен 1234 былғары-тері дайындаушыны жұмыспен қамтамасыз етуге болар еді. Жеті мыңға жуық адам! Бір ғана Семей қаласында.
Зауыттың тоқтап тұрып қалуының кесірі елдегі соның материалына мұқтаж ондаған кәсіпорындардың жұмысына да тиіп отыр. Үкіметтің атына жазылған арнайы хатта елдегі сегіз бірдей аяқ киім фабрикасының басшылары осылай дейді. «Бізге тек өз елімізде шығатын шикізат қана қажет»,-дейді олар. Бұл зауытқа ұқсас зауыт ешқайда жоқ: Тіпті, тері-терсек өндірісі өркендеген Түркияның өзінде тек дәл осындай бір ғана зауыт бар екен.
Бұл Жұмағазы Рахымғалиевтің версиясы.
Ал, Қанат Көпбаев не дейді? Ол жалпы агробизнеске ақша салу үлкен тәуекел екендігін айтады.
Қазақстанның ауыл шаруашылығы саласына ақша салу азаматтық парызымыз деп белін буған Kusto Group-тың басшысы Еркін Тәтішевтің идеясына, шындығын айтқанда, Қанат қарсы болған. Өйткені, бұған дейін Украинаның агробизнесіне қаржы құямыз деп қаншама қиындық көрген. Бізбен салыстырғанда, онда а/ш жүргізу оңай болса да. Өйткені, жері қара топырақты, дән сепсең болды, бәрібір бірдеңе шығады. Оның үстіне теңіз порты да тиіп тұр. Жыл сайын 150 мың тонна өнім өндіріп, оны теңіз арқылы экспортқа оп-оңай шығарып жүрген.
Соның өзінде мұны жолға қоюға бірнеше жылдарын сарп еткен. «Ауыл шаруашылығы жықпыл-жықпылы көп сала ғой,-дейді Көпбаевтың өзі.-Бұған көлденең жатқан көк жіпті іліп кететін жаппай ұрлықты қосыңыз. Қай жерден нені қағып кететінін байқамай да қаласың».
Сонымен, қысқасы, компания мал шаруашылығындағы бір үлкен бизнесті сатып алады. Сөйтсе, оны дұрыс жолға қою үшін жоғары сапалы жемшөп болмай шығады. Болмайтыны – сапалы тұқым жоқ.
Содан жақсы тұқым өсіру үшін американдық BASS фирмасымен бірлескен кәсіпорын құрылады. Солтүстік Қазақстан, Қостанай, Ақмола облыстарынан жер сатып алады. Өте көп техника алып келеді, сұмдық көп ақша құяды. Сөйтіп, биыл 50 мың гектар жерге мүлде жаңа тұқымдық мал азығындық дән себеді. Бұларға қарсы солтүстік өңірде жүгері пісіп үлгермейді деген уәж айтылады. Жоқ, дейді бұлар, қазір ғылым жетілген, жүгерінің қысқа уақытта пісетін арнайы тұқымы бар.
-Біз шаруаны сиырдан бастадық. Негізі, жұмысты тиімді, сапалы тұқымнан бастау керек екен. Мал шаруасынан хабарымыз болмағандықтан солай болды. Малды сойсақ, оның терісін сыртқа шығаруға болмайды екен. Бұрын мал терісін жасырып-жауып, түрлі жолмен сыртқа шығарып келген. Бұның өзі теріні өртеп, болмаса, жерге көмуден тәуір ғой,-дейді Қанат.
Ал, «Семей былғары-мех» комбинатына бұл азаматтар қалай келді деңіз. Бұл ұсыныспен бизнесмен жігіттерге БРК («Қазақстан Даму банкі») шыққан екен.
Көпбаевтың өзі былай дейді:
-Комбинат кеңес кезінде Совет Одағындағы өте ірі Семей ет комбинатымен қат-қабат жұмыс істеген. Совет әскері үшін қысқа тондар тіккен. ЖШС-інің 1998 жылдан бергі жалғыз құрылтайшысы Жұмағазы Рахымғалиев деген азамат. Комбинаттың банкроттығы туралы соттың шешімі 2019 жылдың жазында шыққан. Барлық сатылы аппеляциялардан кейін өткен жылдың қараша айында шешім күшіне кірген.
Бұған дейін, 2005 жылы БРК үкіметтің қаулысымен комбинатты қайта жабдықтап, жарақтандыру үшін 23 миллион доллардың несиелік желісін ашқан. Қондырғының негізгі бөлігі расында да сатып алынып, орнатылған. Бірақ бұл кәсіпорынға жан бітірмеген. Алынған қаржы қайтарылмаған, толыққанды өндіріс іске қосылмаған, комбинат оқта-текте айырбас шикізатпен тек коммуналдық қызметтің төлемін жасау үшін ғана жұмыс істеген.
Содан үлкен дау-дамай басталып кетеді: құрылтайшы банкті ең шешуші кезеңде қаржыландыруды тоқтатты деп айыптаса, банк оны алынған несиені неше жыл бойы қайтару жөнінде міндеттемелерін орындамады деп айыптады. Қысқасы, кейін қайтарылмаған 22,3 миллион доллар қып-қызыл ақша түптің-түбінде тот басқан темірге айналудың аз-ақ алдында тұрған.
«Біз бұл кәсіппен мүлдем таныс емес ек. Зауытқа келіп, көргеніміз – қондырғылар орын-орнында тұрған секілді. Әрине, ақша құю керек екені белгілі. Мамандар бар»,-дейді Қанат.
Содан Kusto Group мәселені зерттеуге үш-төрт ай сұрайды. Нәтижесінде, 2021 жылдың аяғына дейін жалға алу келісім-шартын жасайды.
-Бірақ,-дейді Қ.Көпбаев,-Қазақстанда кіршіксіз таза былғары-тері шығаруға келмейді. Оның сапасы жоқ, сондықтан бұл ақшаны желге шашқанмен бірдей.
-Неге?
-Біздің елде ұқсату үшін мал терісін сылып алудың мәдениеті жоқ. Мал терісі бүгелек теспеген, пышақ кеспеген, бүтін болуы тиіс. Ал енді совет әскерінің қысқа тонына жараған теріні бүгінгі былғары нарығы қабылдамайды. Тек қана «KazBeef» серіктестігінен түскен мал терісі ғана тап-таза, бүп-бүтін боп келеді. Өйткені, бұлардағы ірі қара малы уақытында егіледі, күтімі де басқаша. Сойылуын айтпағанда. Бірақ ол біз үшін өте аз. 60 тонна ғана. Біз үш мәрте былай да, былай да жасап көрдік. Бәрібір, өнімнің сексен пайызы жарамсыз болып шығады. Тап қазір бұл комбинатқа кім келсе де, тауарлық теріні шығара алмайды. Содан біздің маркетологтар өзіміздің Қытай, Вьетнам, Италиядағы офистеріміздің көмегіне жүгініп, сұрау жасап еді, белкозинге, яғни, көніне сұраныс өте жоғары болып шықты. Бұл дегеніңіз өте таза белок. Мал терісі мен шелін сыпырғаннан кейін алынатын зат.
Одан жемге қосатын азықтық қоспаларды, шұжықтың жеуге жарамды сыртқы қабығын жасайды. Одан кейін алынатын тағы бір зат – желатин. Қазақстанда оны жүз пайыз сырттан тасымалдайды. Бірақ та, екеуі де бізде өндірілмейді, олар мал терісін экспорттауға тиым салу жөніндегі қаулының
тізіміне енгізілген, шығарсаң, экспорттық баж салығын төлейсің. Бір тоннасына 300 еуро.
Компания, әрине, бос қарап отырмай, үкіметке баж салығын алып тастауды сұрап, хат жазады. Оған үкімет белкозин емес, бірден желатин шығаратын кәсіпорын салуға міндеттеме алсаңдар, көреміз дейді. «Айтпақшы, желатин өндірісіне Қытай ақша салуға, бүкіл өнімді өздері алуға даяр»,- дейді Қ.Көпбаев.
«Жерұйық» сайты оқырманына тек қажетті ақпаратты ғана жеткізіп отыр. Рахымғалиевтің айтуы бойынша, оның еркі болып, комбинатты іске қосса, бәленше мың семейлік жұмыс табады екен. Ал, жаңа инвестор қанша мықты болсаң да, жалғыз Семейде ғана емес, бүкіл Қазақстанда өндірілетін былғары-тері бүгінгі жетілген нағыз нарыққа жарамайды дейді. Сонда енді «Семей былғары-мех» комбинаты өз профилі бойынша жұмыс істей ме, жоқ па? Біз осы сұраққа жауап таба алмай қиналып отырмыз…
S.Omirtay, «Жерұйық» ақпараттық порталы
