Тәубесіз замандар түсірген әр ізге,
Ұлтымның ұятын ұмытпай бәдіздеп…
Үздіккен үміттер,
Алқынған армандар –
Күрең күн астынан күмілжи тіл қатты,
Тіл қатты!
Арқасы құрысқан Балбалдар!
Бұғаулы бостандық,
Шылаулы қастандық,
(Айналып кете алмай қасыңда біз жүрдік…)
Әкемнің кегімен, Анамның шерімен,
Қош келдің жиырма бірінші жүз жылдық!
Көк түрік жерінде,
Сарыарқа төрінде,
Есілге ентелеп еңсесін тіктеген,
Қандыкөз ғасырлар түсінде күтпеген.
Ғарыштық сәулелер өсінде қайралған сүңгісі,
Ақордам үстінде қалқиды күн құсы!
Даңғаза замандар,
Алдыңа жүгінбен,
Сыр тартам кешеден, бүгіннен.
Адами тілекпен, ақындық жүрекпен,
Бұл дала сөйлейді Абайдың тілінде.
Керей мен Жәнібек бастаған,
Ұлы арман тізбегін ғасырлар қостаған.
Есімнің ескі бір жолдарын,
Қасымның қасқа бір арманын.
Және де Әз Тәуке жарғысын,
Мансұқтап кете алмас дұшпандар қарғысы!
Ескірмес өлеңім, жоғалмас дерегім,
Мен оған Құдайдай сенемін!
Толағай ел едік…
Күн жүрек, Ғұн атты,
Мені де қанқұмар уақыт жылатты.
Еділден су ішіп,
Елім деп у ішіп,
Византия жазығын жаурындай мүжіген,
Көп іздеп едім мен
Еділдің астынан жоғалған Пырақты.
Ен сапар жолында ескірген кіндігі,
Е, аяр тарих!
Түсінер кім мұны?..
Еркіндік жұлдызы жалынан жамырап,
Келер деп күтіп ем бір күні.
Днестр бойында жол тартқан арқырап,
Днепр бойында жығылған қансырап.
Күн асты рухын жетелеп жетер деп
Мың жарым жыл бұрын жоғалған сол Пырақ,
Бұлт асты бозарып, бұз үсті бусанған,
Мезгілдің жүзінде көктеді жусандар…
Мен тартқан жебенің сұп-суық дәмі бар,
Басы жоқ Кирлер байланған қылшанда!
Санама орнығып,
Сойыма сіңірген,
Қарт Каспий жағасын жағалай жүгірген.
Ошақтай із тастап, ормандай кісінеп,
Сол Пырақ түрегеп келеді…
қып-қызыл іңірден.
ІІ
Қағында қунаған,
Сауырында жебенің табы бар құландар,
Һәм Бұланай басында бұлт асты бусанған.
Жан тілін босатып жұбаныш сұраңдар,
Айдың ақ сүтімен көктеген жусандар.
Көктем боп,
Күз болып аунаған ғасырлар,
Қайғымды жартасқа жасырған.
Айбалта жүзінде сырғанап уақыт,
Аспанға шаншылып тұмсығы
Аруағымды асырған!
Айтарым көп саған,
Атамды жерлеген айбарлы тарих.
Арқанның ізі бар әр кеуде, әр иық –
Сендегі қысасын қынамен жазады,
Көзіне қан ұйып.
Жол тартқан Үрімге,
Жол тартқан Дунайға,
Ер Абылай аңсары сыбызғы– қурайда.
Тағаты тамшылай таусылған,
Һәм қайғысын ұғамыз дауысыңнан.
Замана ізінде табаны тасырқап,
Ілінген бұл ғасыр сенікі жас ұрпақ!
Бүлінген бұл ғасыр сенікі жас ұрпақ!
Отарлық бұғауы үзіліп,
Білегін түрінген
Бұл ғасыр сенікі жас ұрпақ!
Жарты әлем төсіне тамырдай тараған,
Көшпенді даңқына күйіне қараған.
Сатқындар дәуірі сақалдай кесілген,
Менің бұл даламнан қарасын өшірген.
Әнеки, өткен шақ өсінде талаурап жанары,
Санында садағы –
Ер Түрік қағаны қол бастап барады.
…Тұр міне, біздермен еңірей қауышып,
Теңізге құлаған жұлдыздар дауысы…
Қазақ ордасы. XVI ғасыр ұрыс майдандарындағы түнгі жыр
Бірінші жыр
Алғайдың алты қырында арғымақ атлар жусайды,
Жақсылық па ол, не Бегім?
Бөрілібұлақ суына шөліркеп жаным сусайды,
Жамандық па ол, не Бегім?
Туырлықтай жетім бұлт жел сесінен үркеді,
Жалғаннан жеріп кеткен бе?
Жалқы туған қарындас жанарға жасын іркеді,
Оған да қайғы жеткен бе?
Бозкөденің түбінен бұлдырық құстар үркеді,
Ұясын салған бөктерге.
Ала аждаһа аптығып балапан басын түртеді,
Қайрылар қайран жоқ менде.
Орманды қырқа астында ошағым қалды жел құшып,
Ошағымның басында қосағым қалды жер құшып.
Ебелек ұшпас елсізден,
Көбелек ұшпас көлсізден.
Көген сап тілеп мойныма көп күттім сені жан аға!
Ажыр-ажыр тауларда,
Қожыр-қожыр тастарда,
Қурайдан жонып сыбызғы, қауырсын тіктім жағама.
Күн бетін көлге жасырып,
Ай бетін суға матырып,
Арқарлар ауған Алтайды,
Аңсай да аңсай ақыры біздің де көңіл ортайды.
Боталаған боз інген, бошалаған құба інген,
Табынынан бөлініп боз далаға жүгірген.
Терістік белден соққан жел –
Тебінгі терін құрғатар,
Түстік белден соққан жел –
Жанымның шерін құрғатар.
Қаратаудан ел босты қара найзасын қалдырып,
Қаралы жесір боздайды бесікке қолын талдырып.
Қалаға тиді қабылан жау – қан ішпей сірә, кетер ме,
Далаға тиді арыған жау – өліспей сірә, кетер ме?
Жаралы құстай шырылдап жау қолында қалды інім,
Жат етпесе игі еді!
Жанынан безген жантықтың қолына беріп тағдырын,
Қапы етпесе игі еді!…
Екінші жыр
Қалжырап барып көз іліп кеткен уақыттың,
Құрсағындағы құнын құм басқан Ерендер,
Көрден оянып көңілді біздің жебеңдер!
Салмау да салмау самтырап жатқан қырқалар,
Сенде жоғалған кездігімді іздеп кім табар?
Сарыала қаздай самғап бір ұшқан жебелер,
Ат жалын құшып Аймадет өлген төбелер.
Үйде туып түзде өліп,
Атасы басқа дұшпанның қанынан тоят іздедік.
Күрке тіктік киізден,
Садақ идік мүйізден.
Бөрібас тудың астында хан алдына құралып,
Жекпе-жек майдан үстінде Абыздан бата сұрадық.
Аш қасқырдай алқындық,
Аш бүркіттей жұлқындық.
Іленің қанды суымен бұл елдің қаны мінездес,
Опалы туған оғылан ер обалын жатқа жібермес.
Апаннан шыққан қасқырдай алаңда қылыш жарқылы,
Қарасұр жүзі қуарып қанын бір жаудың сарқыды!
Інінен шыққан жыландай ілгекті найза сесінен,
Қаралы жоны қуарып жоталар жатыр есінеп.
Тоқсан торлы сауыттың тоғызы қалды тозғанда,
Толғап бір тартқан адырна түйреді жауды көз қармап.
Алау да алау, алау от!
Аспанға қолын сілтеген,
Жалау да жалау, жалау от!
Жотаға жолын сілтеген.
Күн астында күркіреп,
Ай астында дүркіреп,
Құрулы шепті құрсаулап айқайдан көңіл аптығып,
Жасанған жауға аттандық арыстан жалды ат мініп!
… … …
Аруақ, аруақ!!!
Үшінші жыр
…Ертістен өттік ентелеп,
Еділге жолды келтелеп.
Қамығып қалған қалқам-ау,
Айрылдым сенен ертерек.
Мәпелеп міндім құла жал,
Құла жал шабыс сұранар.
Түнделетіп бір жетерге,
Жолымды кесіп тұр ажал.
Арқаның құба жонында,
Ақырып ұрыс салдық-дүр,
Алқымнан жауды алдық-дүр.
Алдымнан тиіп ақ жебе,
Қансырап жолда қалдық-дүр.
Оқ қылқандай төгілді,
Қан жусандай егілді.
Құзғынға күнім қаратқан,
Қимаймын әттең, өмірді.
Алтайдай алыс мекенге,
Салған бір зарым жетер ме?
Айқайлап шепті бұзып ем,
Ғазизлеген сұлтан жанымды,
Ел үшін құрбан етерге.
Қоштасып дала, бәріңмен,
Бір жатам бабаларыммен.
Тал бесігімді саған табыстап,
Тағдырыңды орап әкеткем,
Үкілі орамалыңмен.
Сауыттар кидім ақсырма,
Болаттан өрмек жапсырған.
Сүйегі жатыр әкемнің,
Сүйемдей жердің астында.
Аманат етіп бұл таудың,
Сүйелдей тасын тапсырған…
Елсізде ер сап телпекке,
Тік жүрген еркек еркек пе?
…Мен жайлы аңыз айта жүр,
Ішіңде қалған тентекке…
Ауылым қонған Алакөл,
Алакөл мендей жаралы ол.
…Медиенде жатып мерт болсам,
Жазыда қонған жұртымнан,
Бір уыс топырақ сала көр!!!
Отауым қалды белінде,
Төсегім қалды төрінде.
Атаңа нәлет дұшпанды,
Жатармын тосып көрімде!..
Көкжалдар жыры
Аспан асты, жер үстінде желпінген,
Бұл даланың еркін жортқан бөлтірігі ем.
Жастап жатып оянғанмын мен алғаш,
Ертоқымын көшпендінің тер сіңген.
Беймаза түн!
Есімді алма, сен енді,
Жылдар көрер күн сипаған төбемді.
Тұмсығымды Айға тіреп алғаш мен,
Атажұртқа қарап жазғам өлеңді.
Баурайыңда баурым аман,
Күн аман,
Қазақ Елі – әлпештеген ұлы анам!
Ырымдаймын босағама ақ төгіп,
Ұлым күнде жол қараса қуанам.
Жыл ызғарын, зар ызғарын боратқан,
Енді бізге қайталанбас ол ақпан.
Теңдігімді қайта таптым осында,
Тоныкөктің ордасында жоғалтқан!
Ырым еткен Күлтегіннің көп ізін,
Мынау үнім – ормандағы өз үнім.
Табығаш пен Үрім бойын күзетер,
Қайта туған Бейбарыстың өзімін!
Қазақ жұртын бауырыңа бас, ғалам!
Ұлың менмін, ұлы күрес бастаған.
Жалғыз өзі жауға тиер жалаңаш,
Қандай ауыр ұрыстардан қашпаған.
Ғарыш түнеп сығалаған ғасырдың,
Жанарына қасіретімді жасырдым.
Итпен ойнас империяларды менсінбей,
Атажұрттың алдына кеп бас ұрдым.
Сан үмітті қалмас енді сор қамап,
Жетер мұнда маңдай тері сорғалап.
Сары-Арқаға көш құлайды-ау тағы да,
Әне, ұлым жатыр тағы жол қарап…
